Schenken en erven als u samenwoont? Zo zit dat

Trouwen was vroeger de norm voor koppels die onder hetzelfde dak (wilden) wonen. Vandaag zijn er ook vele andere samenlevingsvormen, die beter beantwoorden aan de tijdgeest. Maar dat betekent nog niet dat elke samenlevingsvorm vandaag als gelijk beschouwd wordt, zeker niet op vlak van erven en schenken.

U woont feitelijk samen als u met uw partner op een gezamenlijk adres verblijft en samen het huishouden deelt. Feitelijk samenwonen hoeft zich niet te beperken tot een romantische relatie. Ook bijvoorbeeld broers en zussen kunnen feitelijk samenwonen. Bovendien kan het zelfs met meer dan twee mensen.

Wie feitelijk samenwoont is zowel juridisch als fiscaal gezien nagenoeg een ‘vreemde’ voor elkaar. Dat heeft verschillende gevolgen. Zo blijven de inkomsten die jullie elk verwerven strikt gezien tot jullie eigen vermogen behoren. Ook het vermogen dat jullie afzonderlijk opbouwden vóórdat jullie feitelijk samenwoonden blijft eigen vermogen. De ene kan bovendien niet aansprakelijk zijn voor de eigen schulden van de andere.

Wat gebeurt er bij overlijden?

Woont u feitelijk samen en overlijdt uw partner? Dan komt de volledige nalatenschap toe aan de wettelijke erfgenamen van uw overleden partner (tenminste als uw partner niets geregeld heeft voor u). Kochten jullie bijvoorbeeld samen een woning, dan gaat in principe het deel van de woning dat toebehoorde aan de overleden partner naar diens wettelijke erfgenamen.

Overlijdt uw partner zonder iets geregeld te hebben voor u (bijvoorbeeld via een testament), dan ontvangt u dus niets. Of jullie samen kinderen hebben of niet, maakt niet uit.

Woont u feitelijk samen en wil u dat uw partner wél iets erft als u er plots niet meer bent? Dan moet u zelf stappen ondernemen, bijvoorbeeld door een testament of aanwascontract op te stellen.

Wat als u iets erft van een feitelijk samenwonende partner?

Erft u roerende (geld, aandelen, een wagen ...) of onroerende goederen van uw partner? Dan betaalt u daarop successierechten. Het toepasselijke tarief hangt af van het gewest waarin de overledene woonde. In het Waals Gewest bedragen de successierechten tussen feitelijk samenwonenden in principe 30% in de laagste schijf en 80% in de hoogste schijf. In het Vlaams Gewest is dat in principe 25% in de laagste schijf en 55% in de hoogste schijf. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betaalt u in principe in de laagste schijf 40% en in de hoogste schijf 80%.

In principe, want onder bepaalde voorwaarden gelden in het Vlaams Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest lagere tarieven (niet in het Waals Gewest). Om in aanmerking te komen moeten jullie onder meer minstens één jaar feitelijk samengewoond hebben. Als jullie aan alle voorwaarden voldoen, betaalt de langstlevende partner dezelfde tarieven als gehuwden: 3% op de laagste schijf en 27% op de hoogste schijf in het Vlaamse Gewest. In Brussel is dat 3% op de laagste schijf en 30% op de hoogste schijf.

Schenken aan een feitelijk samenwonende partner

Als u wil vermijden dat de langstlevende partner veel erfbelasting betaalt, dan kan een schenking een mogelijke piste zijn. Wil u bijvoorbeeld een effectenportefeuille schenken via een bankgift, dan is hierop normaal gezien geen schenkbelasting verschuldigd (tenzij u deze schenking registreert). Woont u als schenker in het Vlaams Gewest of Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en overlijdt u in de periode 3 jaar na de schenking? Dan is er alsnog wél erfbelasting verschuldigd (zie eerder voor tarieven). In het Waals Gewest bedraagt die wachtperiode 5 jaar.

Wil u op zeker spelen, dan kan u de bankgift laten registreren of zelfs opteren voor een notariële schenking. Er is dan wel schenkbelasting verschuldigd - in Vlaanderen en Brussel bedraagt het tarief voor roerende goederen in principe 7% en in Wallonië 5,5% - maar nadien is er in regel geen erfbelasting meer verschuldigd, ook al overlijdt de schenker binnen de 3 of 5 jaar na de schenking. Wonen jullie al minstens één jaar feitelijk samen in het Vlaams Gewest of Brussels Hoofdstedelijk Gewest? Dan bedraagt de schenkbelasting slechts 3% in plaats van 7%.

Wettelijk samenwonen houdt het midden tussen feitelijk samenwonen en huwen. Als jullie wettelijk willen samenwonen, dan dienen jullie een verklaring van wettelijke samenwoning af te leggen bij de gemeente. Bovendien kunnen (niet moeten) jullie ook een samenlevingsovereenkomst opstellen. Wettelijk samenwonenden moeten dit wel bij een notaris doen. Net als feitelijk samenwonen hoeft wettelijk samenwonen zich niet te beperken tot een romantische relatie. Ook familieleden kunnen wettelijk samenwonen, zoals bijvoorbeeld broer en zus. Wel is wettelijk samenwonen beperkt tot 2 personen.

Eén van de belangrijkste dwingende bepalingen bij wettelijk samenwonenden is de bescherming van de gezinswoning en de huisraad. Dit houdt onder meer in dat één van de wettelijk samenwonende partners niet op eigen houtje kan beslissen om deze woning te verkopen, weg te schenken of te hypothekeren. Zelfs niet indien hij er alleen eigenaar of vruchtgebruiker van is, tenzij de andere partner hiermee instemt. Hetzelfde geldt voor de huisraad.

Wat gebeurt er bij overlijden?

De partner met wie u wettelijk samenwoont, heeft enkel recht op het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel ervan. Echter, het is mogelijk voor een wettelijk samenwonende om via een testament dit erfrecht van zijn partner te ontnemen zonder dat deze hiervan op de hoogte is! Het erven van het vruchtgebruik stelt de overlevende partner in staat om in de gezinswoning te blijven wonen of deze te verhuren en de huurinkomsten te innen. De blote eigendom van de woning gaat naar de wettelijke erfgenamen van de overledene, bijvoorbeeld de kinderen.

Wil u dat uw partner meer erft dan louter de vruchtgebruik van de gezinswoning en de inboedel? Dan dient u zelf actie te ondernemen, bijvoorbeeld door het opstellen van een testament en/of aanwascontract.

Wat als u iets erft van een wettelijk samenwonende partner?

Indien u erfgenaam bent van uw wettelijk samenwonende partner, wordt de belasting op uw erfenis op dezelfde manier berekend als voor gehuwde partners. De belastingtarieven variëren van 3% voor de laagste schijf tot 27% in de hoogste schijf in het Vlaams Gewest. Bovendien zijn wettelijk samenwonenden in het Vlaams Gewest vrijgesteld van erfbelasting op de gezinswoning. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest starten de tarieven ook bij 3%, en lopen ze op tot 30% in de hoogste schijf. Ook hier genieten wettelijk samenwonenden van een vrijstelling op de erfbelasting van de gezinswoning. Voor het Waals Gewest beginnen de tarieven voor de successierechten eveneens bij 3%, met een maximum van 30%. Wettelijk samenwonenden kunnen ook in het Waals Gewest onder bepaalde voorwaarden een vrijstelling krijgen voor de erfbelasting op de gezinswoning.

Schenken aan een wettelijk samenwonende partner

Wil u bij leven roerende goederen zoals geld, aandelen, antiek, beleggingsfondsen, … schenken? Dan kan dat met een bankgift. Hierop is in de regel geen schenkbelasting verschuldigd (voor meer details: zie bij feitelijk samenwonenden). Een notariële schenking is eveneens mogelijk (zie eerder); de tarieven voor wettelijk samenwonenden zijn dezelfde als voor gehuwden: 3% in Vlaanderen en Brussel, en 3,3% in Wallonië.

Wil u onroerende goederen schenken dan is steeds schenkbelasting verschuldigd en gelden progressieve tarieven. De tarieven gaan in het Vlaams, Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 3% op de laagste schijf tot 27% op de hoogste schijf.