De regelgeving evolueert razendsnel en daarom vinden we het belangrijk om deze informatie met u te delen.
Samengevat:
- Heeft u geen kinderen dan betekent dit niet dat u niet hoeft na te denken over de overdracht van uw vermogen, integendeel.
- Vanuit burgerrechtelijk oogpunt is het vooreerst erg belangrijk om na te gaan naar wie het vermogen van het koppel zal overgedragen worden, indien één van de echtgenoten zou komen te overlijden.
- Vanuit fiscaal oogpunt blijken de successierechten vaak hoger wanneer erfgenamen of legatarissen een verdere verwantschapsgraad hebben ten aanzien van de overledene.
Om de situatie van een koppel zonder kinderen te verduidelijken, laten we kennismaken met Anaïs en Romain.
Wie zijn Anaïs en Romain?
Anaïs en Romain, 64 en 62 jaar, hebben een heel actief professioneel leven achter de rug en hebben vaak moeten reizen voor hun werk. Nu ze met pensioen gaan, hebben ze beslist om zich definitief in België te vestigen, het land waar ze destijds gehuwd zijn volgens het stelsel van zuivere scheiding van goederen.
Naast hun culturele en sportieve activiteiten, besteden ze ook een deel van hun tijd aan een goed doel, een vereniging die zich inzet om het leven van zwaar zieken te verbeteren. Anaïs en Romain hebben geen kinderen en hun ouders zijn ook reeds overleden. Anaïs heeft wel een zus en één nichtje. Romain heeft een broer en twee neefjes. Daarnaast hebben ze ook een uitgebreide vriendenkring.
Wat zijn hun bekommernissen?
Gelet op hun leeftijd, komen Romain en Anaïs tot het besef dat het tijd wordt om grondig na te denken over de gevolgen van hun respectievelijke overlijden en in voorkomend geval, de nodige handelingen te ondernemen om hun vermogen volgens hun doelstellingen over te dragen. De levensstandaard van de langstlevende veilig stellen bij het overlijden van de eerststervende onder hen vormt hun voornaamste bekommernis. Ook wensen ze niet alleen enkele familieleden te begunstigen, maar ook sommige van hun vrienden en uiteraard ook het goede doel waarin ze actief zijn. Ze beslissen om in dat verband even bij hun expert in vermogensplanning langs te gaan.
Hun vermogen bestaat uit de volgende bestanddelen:
- Hun gezinswoning die ze in gelijke delen verwerft hebben en die geschat wordt op 450.000 euro.
- Een mooie effectenportefeuille van 500.000 euro die Romain doorheen de jaren heeft opgebouwd.
- Banktegoeden ter waarde van 200.000 euro die Anaïs van haar kant heeft opgebouwd.
- Een effectenportefeuille van 500.000 euro die Anaïs destijds van haar ouders vererfd heeft.
Wat als Anaïs en Romain tijdens hun leven geen planning ondernomen hebben?
Wie erft bij het overlijden van de eerste echtgenoot?
Wanneer een echtgenoot overlijdt zonder enige planning ondernomen te hebben, wordt het huwelijksstelsel ontbonden en zal het wettelijk erfrecht de goederen van zijn nalatenschap aan zijn wettelijk erfgenamen toewijzen. Men moet dus zijn erfgenamen bepalen en nagaan welke rechten de langstlevende echtgenoot verkrijgt wanneer deze in samenloop komt met eerstgenoemden:
Stel dat Anaïs vòòr Romain overlijdt. De goederen van haar nalatenschap zullen dan als volgt worden toegekend:
Aangezien er geen kinderen zijn, biedt het erfrecht aan Romain, als langstlevende echtgenoot, een grotere bescherming ten aanzien van erfgenamen andere dan de descendenten. Romain verkrijgt inderdaad de volle eigendom van de goederen die hij in onverdeeldheid met Anaïs aanhield, namelijk de gezinswoning (opmerking: hetzelfde geldt voor de gemeenschappelijke goederen in een gemeenschapsstelsel). Voor wat de andere eigen goederen van Anaïs betreft, namelijk de liquiditeiten en de effectenportefeuille, daarvan zal Romain het vruchtgebruik en de zus van Anaïs de blote eigendom verkrijgen.
Opmerking: bij het latere overlijden van Romain, zullen de goederen die hij in volle eigendom bezit (waaronder deze die hij van Anaïs vererfd heeft) toekomen aan zijn broer, zijn enige wettelijke erfgenaam. Het vruchtgebruik op de goederen die hij van Anaïs vererfd heeft zal uitdoven ten voordele van haar zus (naakte eigenaar) die er dus volle eigenaar van wordt.
En de successierechten?
De successierechten die van toepassing zijn op Romain en Anaïs worden berekend volgens het progressieve tarief tussen echtgenoten. Al naargelang het bevoegde gewest, ligt het tarief tussen 3% en 30%. De gezinswoning daarentegen is tussen echtgenoten volledig vrijgesteld van successierechten en dit ongeacht het bevoegde gewest. Enkel het Vlaams Gewest maakt een onderscheid tussen de roerende en onroerende goederen van de nalatenschap om de successierechten te berekenen en stelt bovendien de eerste schijf van 50.000 euro van de roerende goederen tussen echtgenoten vrij.
Daarentegen worden de successierechten die door de zus van Anaïs op de blote eigendom van de banktegoeden verschuldigd zijn, berekend volgens de hogere progressieve tarieven van toepassing tussen broers en zussen:
Wat kunnen Anaïs en Romain ondernemen om van het wettelijk erfrecht af te wijken?
Indien de doelstellingen van Anaïs en Romain inzake erfoverdracht niet vervuld worden door toepassing van het wettelijk erfrecht, dan moeten ze bijzondere stappen ondernemen. Dit is het geval indien Anaïs uitsluitend Romain wenst te beschermen bij haar overlijden of indien ze bijvoorbeeld niet wenst dat haar zus een deel van haar vermogen verkrijgt. Dit is ook het geval indien ze bepaalde goederen wenst over te dragen aan haar zus in volle eigendom, eventueel enkel na het latere overlijden van Romain of indien ze haar nichtje, vrienden of goede doel wenst te begunstigen.
Dat er geen kinderen en dus reservataire erfgenamen zijn, biedt aan Romain en Anaïs een zeer grote vrijheid om over hun vermogens te beschikken, zowel ten aanzien van elkaar als van derden. Broers en zussen zijn inderdaad geen reservataire erfgenamen. Enkel de langstlevende echtgenoot beschikt over een reserve in de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot, namelijk het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap met als minimum het vruchtgebruik van de gezinswoning.
Waken over de levensstandaard van de langstlevende echtgenoot
Indien Romain en Anaïs, bij het overlijden van de eerste onder hen, wensen om hun huidige levensstandaard zoveel mogelijk te behouden, zijn er verschillende oplossingen mogelijk.
Via het huwelijkscontract: een belangrijke bescherming van de langstlevende echtgenoot
Stel dat Anaïs wenst dat bij haar overlijden het geheel van haar banktegoeden niet in vruchtgebruik aan Romain toekomen (de naakte eigendom komt toe aan haar zus) zoals het wettelijk erfrecht voorziet maar wel in volle eigendom.
Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen
In dat geval kunnen Romain en Anaïs door een notaris hun huwelijkscontract laten aanpassen door aan hun huidige stelsel van scheiding van goederen een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen (ook wel “TIGV” genoemd) toe te voegen. Anaïs brengt in dat TIGV een beperkt aantal eigen goederen in, namelijk haar banktegoeden.
Deze inbreng heeft tot gevolg dat de ingebrachte goederen geen eigen maar gemeenschappelijke goederen van het koppel worden waarvan Romain bij het overlijden van Anaïs de volle eigendom zal verkrijgen op grond van het wettelijke erfrecht. Aangezien het in hun huwelijkscontract wordt opgenomen biedt deze oplossing een belangrijke bescherming aan Romain als langstlevende echtgenoot. Voor elke nieuwe wijziging van het huwelijkscontract moeten immers beide echtgenoten steeds instemmen.
Vanuit fiscaal oogpunt zullen de eigen goederen die door Anaïs in hun TIGV werden ingebracht ten belope van de helft aan de erfbelasting onderworpen worden, berekend volgens de tarieven van toepassing tussen echtgenoten (zie hierboven).
Via testament of schenking
Anaïs kan ook haar banktegoeden bij haar overlijden via testament legateren aan Romain, of deze hem bij leven schenken. Hoewel zeer flexibel, bieden deze twee oplossingen globaal genomen minder bescherming voor Romain dan de oplossingen via het huwelijkscontract. Zowel het legaat als de schenking tussen echtgenoten zijn immers herroepbaar. Het testament kan inderdaad steeds worden herroepen of aangepast en dit enkel en alleen door de wil van Anaïs, zelfs zonder dat Romain dit weet. De schenking kan ook op elk moment door Anaïs herroepen worden, zelfs zonder enige rechtvaardiging.
Vanuit fiscaal oogpunt worden de banktegoeden die door Anaïs aan Romain gelegateerd worden onderworpen aan de successierechten berekend volgens het tarief van toepassing tussen echtgenoten. De schenking tussen echtgenoten daarentegen verschilt van het testament omdat deze tijdens het leven van de echtgenoten plaatsvindt, wat ook een fiscale optimalisatie mogelijk maakt. Indien Anaïs een notariële schenking doet aan Romain, zijn de verlaagde tarieven voor een roerende schenking verschuldigd (3% in het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en 3,3% in het Waals Gewest) en worden de successierechten op deze goederen definitief uitgesloten.
Verricht Anaïs deze schenking onder de vorm van een bankgift, dan zijn de schenkingsrechten niet verplicht van toepassing maar moet Anaïs wel gedurende 3 jaar volgende op de schenking in leven blijven om te vermijden dat Romain successierechten verschuldigd zou zijn op de geschonken goederen. De bankgift kan in voorkomend geval wel worden geregistreerd aan 3% of 3,3% al naargelang het bevoegde gewest en dit op elk ogenblik vòòr het overlijden van de schenker.
Familieleden of derden begunstigen
Indien Anaïs en Romain beslissen om elkaar niet hun volledige vermogen over te dragen mocht één van hen komen te overlijden, maar wensen om bepaalde familieleden, vrienden of een goed doel te begunstigen, dan is dit perfect mogelijk, of het nu via testament dan wel bij schenking onder levenden gebeurt.
Via testament
Stel dat Anaïs na haar overlijden een deel van haar goederen in volle eigendom aan haar zus wenst over te dragen om te vermijden dat Romain en haar zus zich in een naakte eigendom vruchtgebruik situatie met betrekking tot deze goederen bevinden (zoals het wettelijk erfrecht voorziet), dan moet ze een testament opstellen.
Romain en zijn schoonzus kunnen dan elk als volle eigenaar vrij beschikken over de verkregen goederen zonder toestemming van de andere. Op dezelfde manier heeft Anaïs de mogelijkheid om aan elke andere persoon, vriend of familielid, zoals haar nichtje bijvoorbeeld, te legateren.
Vanuit fiscaal oogpunt worden de goederen die Anaïs aan haar zus legateert onderworpen aan de successierechten aan het tarief van toepassing tussen zussen. Al naargelang het bevoegde gewest, gaan deze tarieven van 20% tot 65% (zie bovenstaande tabel).
De tarieven van toepassing tussen Anaïs (tante) en haar nichtje gaan dan weer:
- van 25% tot 55% in het Vlaams Gewest,
- van 25% tot 70% in het Waalse Gewest en;
- van 35% tot 70% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Tussen Anaïs en haar vrienden worden de successierechten berekend volgens het hoogste tarief gaande:
- van 40% tot 80% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest,
- van 30% tot 80% in het Waals Gewest en;
- van 25% tot 55% in het Vlaams Gewest.
Opmerking: Het Vlaams Parlement keurde een decreet goed dat vanaf juli 2021 de successierechten tussen vrienden vermindert tot een tarief van 3% (in plaats van 25%) ten belope van een schijf van maximum 15.000 euro. Opgepast, indien Anaïs verschillende vrienden wil begunstigen dan kunnen deze laatsten niet elk van de schijf van 15.000 euro genieten maar moeten ze deze onder elkaar verdelen.
Via een duolegaat
Gelet op de hoge successierechten van toepassing op vrienden of verre verwanten, kan in bepaalde gevallen en onder bepaalde voorwaarden het duolegaat een interessante oplossing zijn. Het duolegaat kan onder meer bestaan uit een universeel legaat aan een goed doel en een bijzonder legaat aan een verre verwant of vriend. Het legaat aan het goede doel wordt laag belast in de successierechten (zie verder) en wordt gedaan onder de last voor het goede doel om de successierechten verschuldigd door het verre familielid of de vriend te dragen en hen een netto bedrag uit te keren. Hierdoor ontvangt de begunstigde een netto legaat dat groter is dan in de situatie dat de begunstigde het legaat rechtstreeks van de testator zou verkrijgen. Opgepast: een ontwerp van decreet in het Vlaams Gewest voorziet om het fiscaal voordeel van het duolegaat teniet te doen vanaf juli 2021. Tot op heden werd nog geen gelijkaardige wijziging voorzien in het Waals en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, zodat in deze gewesten het duolegaat nog overwogen kan worden.
Als tegenhanger voor het teniet doen van het fiscaal voordeel van het duolegaat, vermindert het Vlaams Gewest de successierechten naar 0% (in plaats van 8,5%) voor legaten aan bepaalde goede doelen en dat vanaf juli 2021.
In de twee andere gewesten genieten goede doelen dan weer van tarieven van 7% tot 25% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest afhankelijk van het statuut van de het begunstigde goede doel en 7% in het Waals Gewest.
Via schenking
Anaïs kan ook overwegen om bij leven een deel van haar roerend vermogen aan haar zus, nichtje, vrienden of een goed doel naar keuze te schenken. Aan deze schenkingen kunnen desgevallend bepaalde modaliteiten verbonden worden, zoals bijvoorbeeld een voorbehoud van vruchtgebruik op de geschonken goederen, zodat Anaïs de inkomsten verkrijgt evenals een zekere mate van controle.
Aangezien deze begunstigden geen afstammelingen in rechte lijn zijn, bedragen de schenkingsrechten 5,5% (in het Waals Gewest) of 7% (in het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) indien Anaïs voor een notariële schenking kiest. Anaïs kan ook schenken door middel van een bankgift. In dergelijk geval zijn schenkingsrechten niet verplicht verschuldigd aangezien deze schenkingen niet verplicht registreerbaar zijn. Anaïs moet wel drie jaren volgende op de schenking in leven blijven om successierechten te vermijden op de geschonken goederen (verschuldigd door elke begunstigde in functie van zijn verwantschapsband).
Wat de geregistreerde schenkingen aan een goed doel betreft, bedragen de schenkingsrechten 6,6% of 7% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest al naargelang het statuut van het goede doel, 7% in het Waals Gewest en 5,5% in het Vlaams Gewest. Het Vlaams Gewest brengt deze schenkingsrechten naar 0% voor geregistreerde schenkingen aan bepaalde goede doelen en dit vanaf juli 2021.
In eerste instantie waken over de levensstandaard van de langstlevende echtgenoot en vervolgens familieleden begunstigen
Stel dat Anaïs verder wil gaan en wenst dat bij haar overlijden Romain wordt beschermd door hem haar banktegoeden in volle eigendom over te dragen maar waarbij reeds voorzien wordt dat bij overlijden van Romain, deze tegoeden of wat er op dat ogenblik nog van overblijft aan haar zus of nichtje toekomen. Koppels zonder kinderen hebben vaak de wens dat op het moment van het overlijden van de langstlevende onder hen, de goederen terugkeren naar de familie van de eerstervende en dus niet definitief toekomen aan de schoonfamilie.
Het restlegaat
Dit is perfect mogelijk. Anaïs moet daarvoor een testament opstellen waarin naast het legaat aan Romain ook een restlegaat voorzien wordt in het voordeel van de tweede begunstigde naar keuze, haar zus of haar nichtje. Zolang hij leeft, kan Romain over de gelegateerde goederen beschikken, door ze te vervreemden of te verbruiken en wat er bij zijn overlijden overblijft, zal dan toekomen aan de zus of het nichtje van Anaïs. Vanuit fiscaal oogpunt zijn er successierechten verschuldigd door Romain aan het tarief tussen echtgenoten en door de zus en het nichtje van Anaïs aan het tarief tussen zussen respectievelijk tussen tante en nicht (zie hoger).
Deze oplossing laat Anaïs dus toe om tegelijkertijd Romain te beschermen maar tevens ook wat overblijft van de betrokken goederen bij het overlijden van Romain te laten terugkeren in haar eigen familie. Zonder deze oplossing zouden deze goederen immers aan de broer van Romain toekomen.
Besluit: uitgebreide planningsmogelijkheden
Koppels zonder kinderen beschikken over een relatief uitgebreid palet aan planningsmogelijkheden, of het nu gaat om elkaar zoveel mogelijk te beschermen of om een deel van hun vermogen naar familieleden, vrienden of goede doelen over te dragen, of een combinatie van beide doelstellingen.
Een allesomvattende analyse van de persoonlijke situatie en doelstellingen van het betreffende koppel is onontbeerlijk om de beste oplossing of de beste combinatie van oplossingen zowel op burgerrechtelijk als op fiscaal vlak te vinden. Het is daartoe ten stelligste aan te raden om advies in te winnen bij een notaris of andere expert in vermogensplanning.
Hebt u vragen over vermogensplanning?
Maak een afspraak in het Advisory Center van uw keuze via onderstaande link. Onze experts ontvangen u graag.
Benieuwd hoe onze expertise, advies en oplossingen het verschil kunnen maken voor uw beleggingen?
Ontvang een jaar lang Money Expert, het tijdschrift voor beleggers
Deel dit artikel
Dit artikel vormt geen fiscaal of juridisch advies. De fiscale behandeling hangt af van de individuele situatie van de cliënt en kan in de toekomst wijzigen. Wanneer verwezen wordt naar een fiscaal stelsel, dan dient dat te worden begrepen als het fiscaal stelsel van toepassing op een gemiddelde retailcliënt in de hoedanigheid van een natuurlijk persoon die Belgisch ingezetene is.