• Ongeacht de verkiezingsuitslag is er in Duitsland al een brede consensus over belangrijke kwesties (zoals klimaatverandering en Europa). Vooral klimaatverandering zal in de volgende regeerperiode een belangrijke rol spelen, ongeacht of Die Grünen deel uitmaken van de regering of niet.
• De overheidsinvesteringen zullen toenemen. Alle partijen willen investeren in het tegengaan van klimaatverandering, in digitalisering en in onderwijs.
• Het Duitse beleid zal pro-Europees blijven. De kans bestaat dat Duitsland zich strenger opstelt tegenover China, of het nu gaat om overnames, technologie of mensenrechtenkwesties.
  

Sinds 2005 was bondskanselier Angela Merkel een van de meest stabiele politieke krachten, zowel in Europa als op het wereldtoneel. Tijdens haar 16 jaar als regeringsleider won ze vier verkiezingen voor de CDU. Ze overleefde de financiële crisis, de vluchtelingencrisis (wir schaffen das), de coronacrisis, de dreiging van het Europese populisme, en gaf leiders als Donald Trump en Vladimir Poetin tussendoor een veeg uit de pan. Ze hielp de Duitse economie transformeren van de ‘zieke man van Europa’ naar een sterkhouder.

Tegelijk stond Angela Merkel ook bekend om haar besluiteloosheid en pragmatisme. Merkels benadering van problemen, schreef een van haar biografen, is “om het uit te zitten”. In plaats van grootse visies te koesteren, probeerde ze "de problemen van vandaag op te lossen, op een manier die garandeerde dat ze aan de macht bleef". Eerst was ze voor kernenergie. Na de ramp in Fukushima was ze tegen. Tijdens de eurocrisis was ze tot vreugde van behoudsgezind Duitsland de ijzeren kanselier tegenover de Grieken. In 2015 was ze de moeder Teresa voor de Syrische vluchtelingen.

Hoe dan ook laat Angela Merkel voor haar opvolger grote schoenen na om te vullen. Voor beleggers zijn de belangrijkste punten op de Duitse politieke agenda de klimaatverandering, het begrotingsbeleid en het buitenlandbeleid. Tot nog toe bleven de partijen die kans maken om deel te worden van de regering relatief vaag over hoe ze klimaatverandering en het begrotingsbeleid willen aanpakken. Dit is niet zo verwonderlijk. Alle partijen weten dat ze alleen in een coalitie kunnen regeren. Hoe meer rode lijnen vóór de verkiezingen werden getrokken, hoe gecompliceerder de latere onderhandelingen zouden zijn. Hoe de plannen concreet vorm zullen krijgen, valt dus nog af te wachten. Toch zijn er ook al enkele zekerheden.

Een van de centrale thema's in de verkiezingscampagne was klimaatverandering - des te meer na de dodelijke overstromingen in de zomervakantie. In juni nam het parlement al de Klimaschutzgesetz 2021 (klimaatbeschermingswet) aan. Hierdoor wordt de doelstelling om Duitsland klimaatneutraal te maken, vervroegd van 2050 naar 2045. De klimaatdoelstelling is hierdoor al vrij ambitieus. 

Die Grünen - die volgens de peilingen kanshebber zijn om in een coalitie te stappen - willen die nog eens met 5 jaar vervroegen. Maar in een coalitie, zeker met de CDU/CSU of de FDP, zullen Die Grünen het wellicht moeilijk hebben om een verdere aanscherping door te drukken. Hoe tegenstrijdig het ook mag klinken: een deelname van Die Grünen aan de regering zal op dit punt wellicht weinig verschil maken. 

Wat betekent dat voor uw beleggingen?

Ongeacht de uiteindelijke coalitie zal het klimaat een centrale rol spelen. Ook in de snelheid van uitvoering zal waarschijnlijk weinig veranderen. Beleggen in klimaatoplossingen blijft op lange termijn een aantrekkelijke opportuniteit, hoe lichtgroen of donkergroen de coalitie ook zal kleuren.

Inkomensbelasting

De grootste verschillen tussen de linkse en de conservatieve partijen zitten in het fiscale beleid. Te oordelen naar hun programma's zou een coalitie tussen de CDU/CSU en de FDP tot een belastingverlaging kunnen leiden voor alle burgers. Maar hierdoor zou de begroting onder druk komen, en zou de inkomensongelijkheid licht toenemen. 

Een linkse coalitie, bestaande uit Die Grünen, de SPD en Die Linke, zou haar begrotingsbeleid afstemmen op het verminderen van de inkomensongelijkheid. Naast lastenverlichting aan de onderkant zouden er belastingverhogingen komen aan de bovenkant. De voorstellen uit de linkerhoek zouden meer geld in de overheidsbegroting injecteren.

Vennootschapsbelasting

De totale belastingdruk voor ondernemingen ligt momenteel op ongeveer 30%. De Duitse partijen gaan verschillende richtingen uit, met een verlaging tot 25% in de liberale hoek en een verhoging tot 40% in de linkerhoek. Die Grünen ijveren ook voor een minimum vennootschapsbelasting van 25% in de hele EU.

Begroting

De partijen waarvan de belastingplannen de begroting onder druk zouden zetten - in het bijzonder de FDP -  willen zo snel mogelijk een rem zetten op de schuldvorming en willen een begroting in evenwicht. De meer linkse partijen willen daarentegen de speelruimte om schulden aan te gaan verruimen. Die Linke wil zelfs helemaal af van de schuldenrem (die limiteert de jaarlijkse leencapaciteit van de overheid nu op 0,35% van het bbp).

Investeringen

Duitsland loopt internationaal gezien al jaren achter op het gebied van overheidsinvesteringen. Alle partijen willen dan ook sterk inzetten op overheidsinvesteringen: van het isoleren van gebouwen tot het aanleggen van infrastructuur voor elektrisch vervoer en het opwekken van duurzame energie. Daarnaast willen alle partijen massaal investeren in onderwijs en digitalisering. 

Wat betekent dat voor uw beleggingen?

Al met al wijst veel erop dat er sprake zal zijn van een forse uitbreiding van de overheidsinvesteringen, wat opportuniteiten kan bieden voor beleggers die inzetten op infrastructuur, technologie en (opnieuw) klimaatoplossingen. 

Een grotere belastingverlaging is in dat geval echter niet realistisch, ongeacht de samenstelling van de coalitie. Welke budgettaire koers Duitsland zal uitvaren, kan van belang zijn voor obligatiebeleggers. Meer (met schuld gefinancierde) uitgaven impliceert dat de uitgifte van staatsobligaties sterk moet toenemen. Meer overheidsuitgaven kunnen ook de inflatiedruk versterken, wat een risico kan vormen op oververhitting.

Ondanks verschillen in beleid, zijn de vier grote kanshebbers om in een coalitie te treden (CDU/CSU, FDP, Die Grünen en de SPD) allen pro-Europees en voor sterke transatlantische betrekkingen. Ze zijn allen voorstander van verdere Europese integratie via de EU en beschouwen het NAVO-bondgenootschap als een essentieel onderdeel van het Duitse buitenland- en defensiebeleid.

Afgezien van de AfD en Die Linke streven alle partijen naar een evenwicht tussen het betrekken en het in toom houden van Rusland. Ze zijn het erover eens dat samenwerking en dialoog met Rusland over bepaalde kwesties, zoals klimaatverandering, essentieel zijn. Duitsland is immers sterk afhankelijk van Rusland voor zijn energiebevoorrading.

De CDU/CSU, de FDP, Die Grünen en de SPD pleiten voor de ontwikkeling van een gezamenlijke Europese strategie ten aanzien van China. De conservatieven en Die Grünen streven ook naar transatlantische samenwerking ten opzichte van China. Met 'Wandel durch Handel' probeerde Duitsland in het verleden zijn economische banden te gebruiken om China tot progressieve hervormingen te bewegen. Evenwel zonder veel succes. 

Wat betekent dat voor uw beleggingen?

Verslechterende betrekkingen kunnen (tijdelijk) een invloed hebben op het beleggerssentiment. De kans bestaat dat Duitsland zich strenger opstelt tegenover China, of het nu gaat om overnames, technologie of mensenrechtenkwesties. Een radicale, 'Trumpiaanse' ommezwaai in het Duitse buitenlandbeleid tegenover zowel China en Rusland is echter hoogst onwaarschijnlijk, vermits China belangrijk is als afzetmarkt en Rusland voor de energiebevoorrading. 

Dit artikel is gebaseerd op een rapport van DWS: German Federal Election, en een rapport van Deutsche Bank groep: German Elections - life after Merkel. 

Foto: © Alexander Koerner / Freelancer via GettyImages