Vermogensplanning bij wedersamengestelde gezinnen

De regelgeving evolueert razendsnel en daarom vinden we het belangrijk om deze informatie met u te delen.

Ontdek de auteur van dit artikel:
Benoît (46) heeft een master in de rechten (KUL) en een master in fiscaal recht (ULB). Hij heeft 22 jaar ervaring in fiscaliteit en vermogensplanning. Zijn vrije tijd besteedt hij aan lezen en tennissen.

Een familiale vermogensplanning opstellen is niet altijd eenvoudig, maar wanneer de gezinssituatie afwijkt van het klassieke patroon, wordt deze oefening nog ingewikkelder.

De vlag van de ‘wedersamengestelde gezinnen’ dekt vele ladingen. Vaak gaat het om gezinnen met kinderen uit verschillende huwelijken of partnerschappen die met elkaar samenleven en waar de ouderlijke band tussen stiefouders en stiefkinderen van sociale of affectieve (en dus niet van biologische) aard is.

Ook in een wedersamengesteld gezin stelt men zich vragen bij de organisatie van het vermogen en de nalatenschap, zowel op fiscaal als op burgerrechtelijk vlak.

Afhankelijk van de doelstellingen van de ouders en de verstandhouding die ze met hun kinderen en stiefkinderen hebben, bestaan er oplossingen om de belangen van de verschillende partijen te waarborgen en te verzoenen.

Doorheen de jaren heeft de burgerrechtelijke wetgever de bijzondere aspecten van de wedersamengestelde gezinnen in kaart gebracht en verschillende bepalingen ingevoerd. Het doel hiervan is de bescherming en het verminderen van het risico op conflicten tussen de verschillende partijen. De recente hervorming van het erfrecht is daar een voorbeeld van.

De fiscale wetgevers van de verschillende gewesten hebben maatregelen genomen om op het vlak van de successie- en schenkingsrechten de stiefkinderen zoveel mogelijk gelijk te stellen met de eigen kinderen.

Er kunnen twee mogelijkheden onderscheiden worden, afhankelijk van het gewenste beschermingsniveau voor de overlevende echtgenoot.

1. Ofwel beschouwt de stiefouder/overlevende echtgenoot zich voldoende beschermd, gelet op zijn eigen vermogen en wenst hij geen erfrechtelijk vruchtgebruik op het vermogen van de overleden echtgenoot te verkrijgen.

In dat geval kan hij tijdens zijn leven geheel of gedeeltelijk afstand doen van zijn wettelijk erfrecht in vruchtgebruik door in het huwelijkscontract zelf een specifiek beding in te voegen (de zogenaamde ’Valkeniersclausule‘).

Sinds 1 september 2018 wordt de Valkeniers-clausule gekwalificeerd als een punctuele erfovereenkomst. Het laat de langstlevende echtgenoot toe om volledig afstand te doen van zijn erfrecht, met inbegrip van zijn voorbehouden erfdeel... en dus ook van het vruchtgebruik op de gezinswoning.

Voor de rest van het vermogen van François leidt deze oplossing tot het verminderen van het risico op conflicten tussen Rose en zijn zonen en zorgt deze oplossing ervoor dat de volle eigendom van het geheel of een gedeelte van zijn vermogen in zijn eigen familie blijft.

2. Een andere mogelijkheid is dat de stiefouder/langstlevende echtgenoot een ruimere bescherming wil dan het vruchtgebruik dat hem door de wet wordt toegekend.

In dat geval valt het aan te raden dat de echtgenoten onderling bijzondere regelingen treffen via vermogensplanninginstrumenten: schenkingen, een testament of een huwelijkscontract dat toelaat om de huwelijksvoordelen tussen de echtgenoten te bepalen.

Deze reserve bedraagt de helft van het hersamengestelde vermogen van de nalatenschap. De andere helft, het ’beschikbaar gedeelte‘, kan perfect aangewend worden om de bescherming van de overlevende echtgenoot te versterken ten opzichte van wat de wet bepaalt.

Daarnaast biedt de wet een bijzondere bescherming aan kinderen uit een vorige relatie. Bepaalde huwelijksvoordelen die de echtgenoten elkaar toekennen via hun huwelijkscontract kunnen ten aanzien van deze kinderen beschouwd worden als een schenking tussen echtgenoten. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de inbreng van een eigen goed van een echtgenoot in de huwgemeenschap. De kinderen van de echtgenoot die deze inbreng heeft gedaan, kunnen dit aan hun stiefouder toegekende voordeel aanvechten als hun voorbehouden erfdeel geschonden werd.

François heeft de dochters van Rose zien opgroeien en beschouwt ze bijna als zijn eigen kinderen. François wenst dat de dochters van Rose ook een deel van zijn vermogen zullen erven.

Via testament?

Vanuit burgerrechtelijk oogpunt worden stiefkinderen niet als erfgenamen beschouwd, het is dus noodzakelijk dat François de nodige schikkingen treft ten aanzien van de dochters van Rose indien dit zijn wens is.

De twee zonen van François zijn z’n wettelijke, reservataire erfgenamen. Hij zal er dus over moeten waken om hen minstens hun voorbehouden erfdeel na te laten, namelijk de helft van het hersamengestelde vermogen van zijn nalatenschap, allebei hebben ze dus recht op één vierde. François kan dus een testament opstellen en aan zijn stiefdochters het beschikbaar deel legateren.

Vanuit fiscaal oogpunt zal een dergelijk legaat onderworpen worden aan de successierechten. Het is daarbij belangrijk om na te kijken welke tarieven van toepassing zijn tussen François en de dochters van Rose. Aangezien ze geen erfgenamen in rechte lijn zijn, hadden ze beschouwd kunnen worden als volledig vreemd aan François zijnde personen en bijgevolg onderworpen zijn aan hogere tarieven (maximum 65% of 80% al naargelang van het bevoegde gewest).

Hieronder een overzicht van deze gelijkschakeling in de drie gewesten:

De eerste wijziging heeft betrekking op het erfrecht van de (nieuwe) langstlevende echtgenoot. Stel dat François schenkingen gedaan heeft aan zijn twee zonen vooraleer hij met Rose trouwde. Bij overlijden van François kan Rose, indien ze als langstlevende echtgenoot niet mimimaal haar voorbehouden erfdeel verkrijgt, niet de inkorting vragen van de schenkingen die gedaan werden voor hun huwelijk. Deze maatregel biedt een zekere mate van juridische zekerheid aan de twee zonen van François aangezien de schenkingen die François hun gedaan heeft niet meer door Rose in vraag gesteld kunnen worden.

De tweede wijziging betreft sinds 1 september 2018 de invoering van de globale erfovereenkomst. Deze overeenkomst laat bijvoorbeeld toe dat François op voorhand en op transparante en bindende wijze bepaalde aspecten van zijn nalatenschap kan regelen samen met zijn twee zonen. Op die manier kan een inventaris gemaakt worden van alle schenkingen en/of voordelen waarvan zijn twee zonen in het verleden al konden genieten en in dat opzicht een evenwicht tussen hen vastgesteld worden. De ondertekening van de overeenkomst door zijn kinderen heeft tot gevolg dat de teller weer op nul gezet wordt in die zin dat deze schenkingen in het kader van de nalatenschap van François niet meer in vraag gesteld kunnen worden door zijn zonen.
Naast zijn zonen kan François dus ook zijn stiefdochters laten tussenkomen in de globale erfovereenkomst en hen een schenking doen via deze overeenkomst. Indien alle partijen deze overeenkomst ondertekenen, zullen ook de schenkingen die François aan zijn stiefdochters gedaan heeft buiten schot blijven. De zonen van François kunnen bij het overlijden van hun vader de inkorting van deze schenkingen dus niet meer vragen, zelfs indien ze hun voorbehouden erfdeel (namelijk de helft van het hersamengestelde vermogen van de nalatenschap) uiteindelijk niet zouden bekomen.