• Hoewel ze nauwelijks winstgevend zijn, overleven zombiebedrijven dankzij de lage rente en overheidssteun.
• Hun aantal neemt steeds toe, ook op de beurs. Ze verzwakken de productiviteit en de economische groei en verhinderen het proces van creatieve destructie.
• Kiezen voor actief beheerde fondsen¹ is een mogelijk verdedigingsschild om u te wapenen tegen zombiebedrijven.

It's only when the tide goes out that you learn who's been swimming naked. Warren Buffet (90) pende die ludieke wijsheid ondertussen al vaker neer in zijn jaarlijkse brief aan de aandeelhouders van Berkshire Hathaway. Met die boutade bedoelt hij dat je pas ziet welke bedrijven er slecht aan toe zijn als het economisch klimaat omslaat. Als consumenten vlot hun centen laten rollen en als bedrijven stralen van vertrouwen is er geen vuiltje aan de lucht. Hoogconjunctuur kan op die manier heel wat verhullen, want iedereen oogt financieel gezond. Maar als de sfeer plots omslaat, en het water wegtrekt, blijkt niet iedereen z’n zwembroek aan te hebben.

Hoewel de economie in zwaar weer zit, lijkt het momenteel best mee te vallen met het aantal naaktzwemmers. Een echte tsunami aan faillissementen lijkt precies uit te blijven. Een van de verklaringen hiervoor is dat centrale banken de consumenten en bedrijven al jaren van goedkoop geld voorzien. In plaats van de economie in vrije val te laten, begonnen de centrale banken na de crisis van 2008 reddingsboeien uit te delen. Dat deden ze - en doen ze vandaag nog steeds - onder meer door geld bij te drukken, de rente laag te houden en obligaties op te kopen.

Dankzij die ingrepen van de centrale banken kon de volledige instorting van de wereldeconomie na de crisis van 2008 vermeden worden. Maar de maatregelen hebben ook complicaties met zich meegebracht. De lage rente heeft de prijs van verschillende activa kunstmatig opgedreven. Particulieren en bedrijven hebben de jongste jaren meer ruimte gekregen om geld te lenen. Daardoor is bijvoorbeeld de prijs van vastgoed in verschillende markten stevig doorgestegen de afgelopen jaren.

Een andere bijwerking is dat ‘makkelijk geld’ sommige ondernemingen helpt in leven te blijven, terwijl ze anders kopje onder zouden gaan. En dan gaat het niet over start-ups, maar over mature bedrijven. Als zo’n onderneming niet genoeg verdient om aan z’n renteverplichtingen te voldoen en schulden af te betalen is een faillissement in normale omstandigheden onvermijdelijk. Toch kan zo’n bedrijf nog lang aanmodderen, zolang ze voldoende cash genereert om de operationele en vaste kosten te dekken, de rentevoorwaarden soepel zijn en leningen kan blijven krijgen. De huidige steun van centrale banken en overheden in de strijd tegen de effecten van het coronavirus versterkt dat fenomeen. Deze zombiebedrijven leven dus bij de gratie van lage rente en overheidssteun.

Ook beleggers kunnen zombiebedrijven aan het infuus houden. De rente op kwalitatieve obligaties is zo laag (of zelfs negatief) dat obligatiebeleggers meer risico moeten nemen als ze een hoger rendement willen. De lage rente kan beleggers ertoe verleiden om in risicovollere obligaties te beleggen, zoals junk bonds van ondernemingen met zware schulden en magere vooruitzichten. Op die manier kunnen deze bedrijven ondanks hun rommelstatus alsnog geld blijven opzuigen.

Zombiebedrijven zijn geen marginaal verschijnsel. Dat blijkt uit onderzoek van de Bank for International Settlements (BIS - de koepelorganisatie van de centrale banken²). Uit een studie van alle beursgenoteerde bedrijven in 14 markten (waaronder de VS, VK, Japan en België) blijkt dat er steeds meer zombiebedrijven zijn en dat ze langer (over)leven. Terwijl hun vertegenwoordiging in 1980 2% van de beursgenoteerde bedrijven bedroeg, was dat in 2016 al 12%. De BIS definieert deze bedrijven als ondernemingen die minstens 10 jaar oud zijn, en ten minste 3 jaar op rij een interest coverage ratio (ICR)³ hebben die lager is dan 1. Ze hebben beperkte groeivooruitzichten. En zijn op lange termijn niet in staat de aflossingskosten van hun schulden te dekken uit hun bedrijfswinst.

Ondernemingen laten voortbestaan die in principe geen bestaansrecht hebben, drukt op de langere termijn de economische groei. De BIS becijferde dat als het aandeel van zombiebedrijven met 1 procentpunt groeit, dat een negatief effect op de groei van de totale economie heeft van 0,3 procentpunt. Omdat zombiebedrijven blijven ronddwalen, verzwakken ze de productiviteit en de groei. Ze verhinderen ook het proces van creatieve destructie. In een optimaal werkende economie worden zieke bomen omgehakt en ruimen ze plaats voor nieuwe scheuten. Zombiebedrijven palmen schaarse middelen in zoals medewerkers en slorpen kapitaal op, waardoor er minder overblijft voor gezonde bedrijven. Dat maakt het voor centrale banken moeilijker om de inflatie op te krikken. Zo riskeert er een vicieuze cirkel te ontstaan waarbij de lage rente en overheidssteun het leven van zombiebedrijven nog meer rekt ... wat de groei nog meer drukt ... en tot nog meer steunmaatregelen leidt.

¹ De term ‘fonds’ is de gebruikelijke benaming voor een Instelling voor Collectieve Beleggingen (ICB), die kan bestaan onder het statuut van een ICBE (UCITS) of een AICB (niet-UCITS), en die diverse rechtsvormen kan aannemen (bevek, GBF enz.). Een ICB kan compartimenten bevatten. De fondsen zijn onderhevig aan risico’s. Ze kunnen zowel stijgen als dalen en mogelijk krijgen beleggers het bedrag van hun belegging niet terug.

² Bron: BIS Quarterly Review, september 2018, https://bis.org/publ/qtrpdf/r_qt1809g.pdf

³ Interest-coverage ratio duidt aan hoeveel maal een onderneming haar interestlasten verdient. Het is een maatstaf voor de mate waarin de winst voor interest en belasting kan terugvallen zonder dat de onderneming in financiële moeilijkheden komt. Ook geeft dit kengetal aan in hoeverre de onderneming nog leningen, met de daaraan verbonden interestlasten, aan kan gaan. De norm voor deze waarde is 3 tot 5.

⁴ Trackers, ook wel ETF's (Exchange Traded Fund) genoemd, zijn fondsen die op de beurs noteren, waardoor u ze gedurende de hele beursdag kunt kopen en verkopen, zoals beursgenoteerde effecten. Trackers streven ernaar het verloop van een vooraf bepaalde beursindex zo getrouw mogelijk na te bootsen.